آدنوزین دآمیناز یک آنزیم سیتوپلاسمی است که برای تولید و تکثیر لنفوسیتها ضروری است (بوث و همکاران،2012). این آنزیم به خصوص در سیستم لنفاوی مانند ندولهای لنفی، طحال و تیموس یافت میشود (کریستالی و همکاران، 2001). تحقیقات نشان میدهد آدنوزین دآمیناز فقط در درون سلول نیست و در خارج سلول نیز آن را میتوان یافت که برای اتصال به غشا سلول 3 مولکول در سطح غشا وجود دارد (صبوری، 2003). آدنوزین دآمیناز یک گلیکوپروتئین است که از یک رشته پلیپپتیدی با 311 اسید آمینه تشکیل شده است. این آنزیم در سال 1984 توالی یابی شد (دادونا، 1984). آدنوزین دآمیناز 2 ایزوآنزیم دارد که به صورت ADA-I و ADA-II نامیده میشوند (نیدزویکی، 1991).

ساختار کریستالی آدنوزین دآمیناز در موش به صورت یک پلیپپتید 8 رشتهای است از رشتههای موازی آلفا و بتا میباشد. این رشتهها به وسیلهی 9 باند هیدروژنی به هم متصل شدهاند. در انتهای رشته بتا COOH-terminal قرار دارد که جایگاهی برای مهار کنندهها^{^[1]}یا جایگاهی برای یون روی میباشد.عنصر روی، کوفاکتور آنزیم آدنوزین دآمیناز است (ویلسون و همکاران، 1991).

بسیاری از آنزیمها در سنتز پورینها دخالت دارند که آدنوزین دآمیناز یکی از آنها میباشد. آدنوزین دآمیناز در تمام بافتهای بدن پستانداران حضور دارد. PNP^{^[2]} و XOD^{^[3]} نیز از آنزیمهای مسیر سنتز پورین هستند. PNP یک آنزیم سلولی است و مانند آدنوزین دآمیناز در بافتهای بدن توزیع زیاد ی دارد. همچنین از سلولهای T تمایز یافته آزاد میشود. اما بیشترین مکان فعالیتش در گرانولوسیتهای خون محیطی و بافتهای لنفوئیدی است (موریواکی و همکاران، 1999).

همهی ایزوآنزیمهای آدنوزین دآمیناز و بخصوص ایزوآنزیم ADA-II در مرحله ی عود کنندهی لوپوس اریتماتوس سیستمیک افزایش مییابد زیرا ماکروفاژها منبع اصلی ایزوآنزیم ADA-II هستند و این سلولها در این بیماری افزایش مییابند (ریبرا و همکاران، 1987). همچنین افزایش آدنوزین دآمیناز را در بیماری همولیتیک بدون اسفروسیت مزمن نیز میبینیم (صبوری، 2003).ری و همکاران (2010) اظهار داشتند که میزان آدنوزین دآمیناز در التهاب و سرطان معده در اثر آلودگی با هلیکتوباکتر پیلوری افزایش مییابد(ری و همکاران، 2010). افزایش میزان آدنوزین دآمیناز در سرم خون در تشخیص بیماری AOSD^{^[4]} که بیماریای با سبب شناسی ناشناخته میباشد، بسیار کمک کننده است(زان و همکاران،2012). گزارش شده که در سرم حیوانات اهلی در اثر بیماریهایی مانند کم خونی گاوها، هپاتوپاتی سگها و دیستروفی عضلانی برهها میزان آدنوزین دآمیناز افزایش مییابد(آلتوگ و همکاران،2007).

کاهش عملکرد آنزیم آدنوزین دآمیناز در SCID^{^[5]} میباشد (صبوری، 2003). کاهش فعالیت آدنوزین دآمیناز سرم در گربههای آلوده به رتروویروس، گربههایی که با متیل پردنیزولون درمان شدهاند و در سگهایی که Deoxycoformycinـ2 که یک مهارکننده اختصاصی آدنوزین دآمیناز است، تجویز میشود گزارش شده است(آلتوگ و آگوگلو، 2007، آلتوگ و همکاران،2007).

عملکرد غیر نرمال آنزیم آدنوزین دآمیناز در برخی سرطانهای خون قابل مشاهده است (مورای و همکاران، 1985). این عملکرد غیر نرمال در AIDS^{^[6]}(مورای و همکاران، 1985)، سل(بانالز و همکاران،1999)، استرس(میاهارا و همکاران، 1998) و بیماری پارکینسون نیز دیده شده است (کیبا و همکاران، 1995).

مهارکنندههای آنزیم آدنوزین دآمیناز داروها یا شبه داروهایی هستند که بر ضد سرطان یا بیماریهای ویروسی استفاده میشوند و آنالوگ آنزیم آدنوزین دآمیناز هستند (صبوری، 2002).

-سیتوکینها^{^[7]}

دفاع در برابر ارگانیسمهای بیگانه نظیر ویروسها یا باکتریها توسط ایمنی طبیعی (ذاتی) و ایمنی اختصاصی (اکتسابی) انجام میگیرد. مرحله عملیاتی یا مؤثر در ایمنی طبیعی و ایمنی اختصاصی با هورمونهای پروتئینی بنام سیتوکینها همراه است. در ایمنی ذاتی سیتوکینهای مؤثر را بیشتر بیگانه خوارهای تک هستهای تولید میکنند، بنابراین به آنها مونوکین میگویند. مونوکینها اگرچه پس از تحریک بیگانه خوارهای تک هستهای با میکروبها ترشح میشوند اما لنفوسیتهای T تحریک شده با آنتی ژن (بخشی از ایمنی اختصاصی) نیز باعث القای تولید مونوکینها از سلولهای بیگانه خوار میشوند (ارای و همکاران، 1990). در ایمنی اختصاصی بیشتر سیتوکینها از لنفوسیتهای T فعال شده تولید میشوند. بنابراین این مولکولها را لنفوکین مینامند. سلولهای T سیتوکینهای گوناگونی را ترشح میکنند که در تنظیم رشد و دگرگونی (تمایز) جمعیتهای مختلف لنفوسیتی موثر هستند و نقش بسیار مهمی در (مرحله فعال شدن) پاسخهای ایمنی وابسته به سلول T دارند (ارای و همکاران، 1990)

فعالیت سایر سیتوکینهای حاصل از لنفوسیت T، فعال کردن و تنظیم سلولهای التهابی از قبیل بیگانه خوارهای تک هستهای،‌نوتروفیلهاو ائوزینوفیلهامیباشند. این سیتوکینها مولکولهای عملیاتی (اثرگذار) ایمنی سلول و مسئول ارتباط بین سلولهای ایمنی و سیستم التهابی هستند. بالاخره، ‌هم لنفوسیتها و هم بیگانهخوارهای تک هستهای، ‌سیتوکینهای دیگری تولید میکنند که به آنها عوامل محرک رده سلول (CSF_s)^{^[8]} گفته میشود این سیتوکینها رشد و تمایز لکوسیتهای نارس در مغز استخوان را تحریک و منبع ذخیرهای از سلولهای التهابی را فراهم میکنند (ارای و همکاران 1990).

-ویژگی کلی سیتوکینها

1- سیتوکینها در مرحله ایمنی ذاتی و اختصاصی تولید شده و در ایجاد تنظیم پاسخ ایمنی و التهابی دخالت دارند.

2- ترشح سیتوکینها گذرا و خود تنظیم است. به طور کلی سیتوکینها به صورت مولکولهای از قبل ساخته شده ذخیره نمیشوند و تولید آنها با نسخه برداری ژن آغاز میشود. چنین نسخه برداری معمولاً گذرا (موقتی) است. تلفیق یک دوره زمانی کم برای نسخه بردای و عمر کوتاه RNA پیام بر، موقتی بودن ترشح سیتوکینها را توجیه میکند.

3- بیشتر سیتوکینها از سلولهای متفاوت و متعددی ترشح میشوند.

4- سیتوکینها بر ردههای سلولی مختلف اثر می گذارند این ویژگی را پلئوتروپیسم^{^[9]}یا چند اثری میگویند.

5- سیتوکینها اغلب آثار گوناگون و متعددی بر یک سلول هدف دارند که بعضی از این آثار همزمان با تولید بوجود میآیند و برخی دیگر ممکن است طی زمانهای مختلف (دقایق،‌ساعتها، روزها) بروز نمایند.

6- سیتوکینها اغلب فعالیتهای فراوان دارند.

7- سیتوکینها معمولاً بر تولید سیتوکینهای دیگر اثر دارند این کار منجر به آزادسازی آبشار مانند سیتوکینها منجر می شود و بدین ترتیب دومین و سومین سیتوکین در بروز آثار بیولوژیک سیتوکین اولی مؤثر هستند.

8- سیتوکینها غالباً بر فعالیت سیتوکینهای دیگر تأثیر دارند. میان کنش دو سیتوکین ممکن است سبب بازدارندگی^{^[10]} فعالیت یکدیگر شوند تا آثار دیگری به وجود آید. در بعضی موارد فعالیتهای آن دو تقویتی^{^[11]} و همسو است و آثار بیش از حد انتظار یا منحصر به فردی ایجاد میشود.

[1]Inhibitors

[2]Purine Nucleoside Phosphorylase

[3]Xanthine oxidase

[4]Adult Onset Still`s Disease

[5]Severe Combined Immunodeficiency Disease

[6]Acquired Immune Deficiency Syndrome

[7]Cytokine

[8]Colony Stimulating Factors

[9]pleiotropism

[10]Antagonist

[11] Synergist

شنبه 18 اردیبهشت 1400 ساعت 22:01